Komisja Europejska zatwierdziła propozycje zmian Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej dotyczących wzmocnienia roli Państwowej Inspekcji Pracy. Nowe uprawnienia pozwolą PIP skuteczniej egzekwować prawo pracy. Z drugiej jednak strony proponowane zmiany budzą obawy przedsiębiorców przed wzrostem liczby kontroli i zbyt szerokich kompetencji inspektorów, którzy będą mogli samodzielnie przekształcać umowy cywilnoprawne w umowy o pracę.

To właśnie zapis o upoważnieniu Państwowej Inspekcji Pracy do wydawania decyzji administracyjnych przekształcających niewłaściwie zawarte umowy cywilnoprawne w umowy o pracę budzi najwięcej kontrowersji wśród pracodawców, którzy wskazują kilka zagrożeń:

• wzrost kosztów zatrudnienia wynikający z obowiązku opłacania składek ZUS,
• wzrost kosztów administracyjnych: pracodawcy będą musieli gromadzić dokumenty udowadniające charakter zawieranych przez nich umów cywilnoprawnych;
• inspektorzy PIP zyskają prawo do samodzielnego przekształcania umów cywilnoprawnych w umowy o pracę, omijając sąd pracy;
• według projektu zmian takie decyzje mogą mieć moc wsteczną, co oznacza obciążenie pracodawcy zaległymi składkami i podatkami;
• jeśli Państwowa Inspekcja Pracy stwierdzi naruszenia, pracodawcy mogą ponieść poważne konsekwencje. Za zawarcie umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę grozi im grzywna przewidziana w Kodeksie pracy. Niewykonanie decyzji PIP o przekształceniu umowy może skutkować nałożeniem kary finansowej na pracodawcę w ramach egzekucji administracyjnej.

W odpowiedzi na te obawy szef PIP, Marcin Stanecki, zastrzega, że poszerzenie kompetencji inspektorów nie ma na celu „uszczęśliwianie etatami na siłę”, tylko reagowanie na skargi pracowników i skuteczne narzędzia do walki z patologiami na rynku pracy. 

– Nasza propozycja jest taka, żeby reagować tylko na skargi i w odpowiedzi na nie weryfikować, czy w kwestionowanym przez zatrudnionego kontrakcie i sposobie jego wykonywania są elementy charakterystyczne dla stosunku pracy. Dzisiaj możemy wbrew woli osoby zainteresowanej przekształcać umowę cywilnoprawną w drodze powództwa sądowego. W praktyce okazało się, że uszczęśliwianie etatami na siłę się nie sprawdza – stwierdził główny inspektor pracy. Marcin Stanecki podkreśla też, że przy podjęciu decyzji administracyjnej o zmianie umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę planowany jest tryb odwoławczy do sądu pracy, który stwierdzi, czy działanie inspektora było zgodne z prawem. 

Większe kary i kontrole zdalne

Nowe regulacje dają inspektorom PIP możliwość przeprowadzania kontroli zdalnie, np. dokumenty mogą być analizowane mailowo, a protokół z kontroli będzie podpisywany elektronicznie. 

Zakładane jest także zwiększenie kar za nieprawidłowości w miejscu pracy. Obecnie średnia wysokość mandatu wynosi 1300 zł, a w postępowaniu sądowym – 2400 zł. Projekt zmian zakłada przynajmniej dwukrotność tych kwot.

Wśród przyjętych zmian znalazła się również rezygnacja z obowiązkowego oskładkowania wszystkich umów cywilnoprawnych. 

Projekt ustawy ma być gotowy do końca sierpnia 2025 r., a cały proces legislacyjny, włączając uzgodnienia międzyresortowe i konsultacje społeczne, ma zakończyć się do końca 2025 r., tak by zmiany weszły w życie w 2026 r.