Prawa własności intelektualnej, jak znaki towarowe, wzory przemysłowe i patenty, chronią niematerialne składniki firmy. Tworzą monopol na podobieństwo prawa własności do rzeczy. Dzięki niemu uprawniony ma wyłączność  korzystania z określonych rozwiązań, może skutecznie przeciwstawiać się nieuczciwym konkurentom oraz zwiększa zyski i wartość przedsiębiorstwa.

Skuteczną ochronę wartości niematerialnych należy rozpocząć od stworzenia planu ochrony. Najważniejsze jest w nim wyodrębnienie dóbr niematerialnych, które są lub będą ucieleśnione w produktach lub usługach, i zdecydować, czy powinny być zarejestrowane, czy wystarczy ochrona wynikająca z pierwszeństwa używania w obrocie. Z  pewnością warto zarejestrować znak towarowy czy unikalną postać zewnętrzną zabawki jako wzór przemysłowy, podczas gdy wygląd opakowania może być chroniony bez rejestracji. Warto w tym względzie skorzystać z pomocy specjalisty w zakresie własności intelektualnej, żeby podjąć decyzję, jakie działania przyniosą najskuteczniejszą ochronę, również przewidując przyszłe spory. Często przedsiębiorcy zgłaszają do rejestracji logo przedsiębiorstwa zamiast znaku słownego, co może utrudnić odzyskanie domeny internetowej czy też przeciwstawienie się używaniu znaków podobnych w warstwie słownej, lecz różniących się grafiką. Zgłoszenie warto poprzedzić badaniem baz organów rejestrowych, aby nie zgłaszać do rejestracji takich dóbr niematerialnych, które mogą powodować kolizje z wcześniejszymi prawami osób trzecich, a także, by w nie nie inwestować.

SZYBKIE DZIAŁANIA I PREWENCJA
W ochronie własności intelektualnej konieczne jest szybkie działanie, zarówno przy podejmowaniu decyzji o rejestracji danego dobra, jak i w walce z naruszeniem. Często przedsiębiorca rozpoczyna działalność, nie mając na uwadze ochrony związanych z nią wartości niematerialnych, a kiedy zamierza to uczynić, okazuje się, że albo utracił tzw. nowość ze względu na ujawnienie rozwiązania, albo inny przedsiębiorca wyprzedził go w zgłoszeniu. Spóźnione działanie istotnie zagraża przedsięwzięciu lub powoduje trudności w jego dalszym prowadzeniu, obniża jego wartość i generuje koszty, których można było uniknąć, podejmując na czas właściwe działania.

Szybkość konieczna jest również w walce z naruszeniami. Bezczynność utrwala nieuczciwe zachowania na rynku. Jeśli uprawniony nie podejmuje działań prawnych, naruszenia najczęściej przybierają na sile, a ochrona dóbr  niematerialnych nie pełni funkcji prewencyjnej. Co więcej, pozew lub wniosek o zabezpieczenie roszczeń złożony po wielu latach od zidentyfikowania naruszenia jest narażony na oddalenie ze względu na długie tolerowanie nieuczciwych działań.

Elementem skutecznej ochrony jest również podejmowanie działań prewencyjnych i monitoring rynku. Warto zamieszczać symbol zarejestrowanego znaku towarowego czy informować o ochronie wzoru przemysłowego lub patentu choćby na etykiecie lub instrukcji obsługi. Monitoring rynku pozwala na szybką reakcję na naruszenia, a w konsekwencji ochronę czerpania zysków z przedsięwzięcia. Niektóre kanały sprzedaży, w szczególności internetowe platformy sprzedażowe, łatwo i warto monitorować cyklicznie. Sprzedaż w internecie produktów naruszających najczęściej oznacza również naruszenia na rynku tradycyjnym. Działaniem prewencyjnym jest też walka z naruszeniami. Jeśli konkurenci wiedzą, że uprawniony podejmuje działania prawne w sytuacji naruszenia jego praw, najczęściej rezygnują z ryzyka sporu i nie podejmą działań naruszających lub na granicy naruszenia.

DZIAŁANIA PRAWNE
Kiedy uprawniony dowiaduje się o naruszeniu, w pierwszej kolejności musi zgromadzić dowody, tj. najczęściej zakupić naruszający towar i pozyskać dowód zakupu, zrobić wydruk aukcji internetowej z widoczną datą wydruku. Dowody najlepiej pozyskać od głównego naruszyciela, np. producenta lub importera. Drugi krok to zbadanie skali naruszenia, gdyż od niej powinna zależeć decyzja, jakie kroki prawne będą najbardziej skuteczne, a także zebranie informacji o naruszycielu.

Podejmując decyzję o przystąpieniu do konkretnych działań prawnych, należy wziąć pod uwagę przede wszystkim wagę naruszenia dla własnego przedsiębiorstwa. Kiedy naruszyciel istotnie odbiera uprawnionemu rynek zbytu, w zasadzie najczęściej trzeba od razu zadecydować się na sprawę cywilną lub ewentualnie karną. Najskuteczniejsze jest złożenie wniosku o zabezpieczenie roszczeń w sądzie cywilnym, gdyż taka sprawa powinna być rozpoznana w ciągu kilku dni. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia pozwoli na zaskoczenie naruszyciela i zajęcie towarów naruszających, co może go skłonić do szybkiego podpisania ugody. Jeśli sprawa nie zostanie uregulowana polubownie, konieczne jest złożenie pozwu w ciągu 2 tygodni od otrzymania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia roszczeń. Sprawy karne uznaje się za mniej obciążające dla uprawnionego, jeśli chodzi o zaangażowanie i nakład kosztów, jednak uprawniony ma niewielki wpływ na ich przebieg. Są zatem skuteczne w sytuacjach prostszych i bardziej typowych. W kwestiach mniejszej wagi albo przy rozdrobnionym naruszeniu, tj. kiedy wielu sprzedawców oferuje produkty naruszające, można wysłać tzw. listy ostrzegawcze wzywające do niezwłocznego zaniechania naruszeń. W ten sposób oszczędza się koszty, które będą znacznie wyższe w przypadku wszczęcia postępowania sądowego, a także zbiera informacje o naruszeniu. Dobrą strategią jest wysyłanie listów ostrzegawczych do podmiotów oferujących naruszające produkty na internetowych platformach sprzedażowych. Poza eliminacją konkretnych naruszeń taka wysyłka może odnieść szeroki efekt prewencyjny. Najczęściej najlepszym sposobem zakończenia każdego sporu jest zawarcie ugody. Jest to zwykle najszybsze i najbardziej ekonomicznie rozwiązanie. Niestety często naruszyciel nie godzi się na to i konieczne jest skierowanie sprawy do sądu. Kiedy widać brak zainteresowania polubownym zakończeniem sprawy, nie warto prowadzić długich negocjacji, gdyż najczęściej nie przyniosą one rezultatu, a jedynie opóźnią skuteczne dochodzenie ochrony.

JAKIE SĄ SKUTKI ZANIEDBAŃ?
Najlepszym przykładem skutków zaniedbań w ochronie własności intelektualnej jest szeroko komentowana sprawa znaków towarowych grupy twórców internetowych działających pod nazwą Ekipa. Nagrywane przez nich filmy, publikowane w serwisie YouTube zyskują nawet kilkadziesiąt milionów wyświetleń, co czyni ich jednymi z najpopularniejszych tego rodzaju twórców w Polsce. Nie dziwi więc, że z czasem pojawił się oficjalny sklep internetowy z gadżetami sygnowanymi słownym i słowno-graficznym oznaczeniem „Ekipa” oraz spółka Ekipa Holding S.A. Ogromnym sukcesem okazała się współpraca z firmą Koral i wprowadzenie na rynek Lodów Ekipy, które sprzedały się w rekordowej ilości. Ekipa nie zadbała jednak o rejestrację znaku towarowego. Zarówno słowne oznaczenia „Ekipa”, jak i charakterystyczne logo powinny zostać zgłoszone w Urzędzie Patentowym RP lub EUIPO (znak unijny) jeszcze przed rozpoczęciem sprzedaży oznaczonych nimi towarów. Brak rejestracji może zachęcić konkurentów do zgłoszenia tożsamego znaku. Tak się stało w przypadku Ekipy. W sierpniu 2021 r. – tuż po spektakularnym sukcesie lodów – przedsiębiorca niezwiązany ze spółką Ekipa Holding S.A. zgłosił w Urzędzie Patentowym RP słowny znak towarowy Lody Ekipa Z.528190 w klasie 30 (m.in. lody, mrożonki) oraz 35 (m.in. usługi sprzedaży detalicznej lodów). Po publikacji znaku Ekipa Holding S.A. złożyła sprzeciw. W listopadzie zgłosiła do rejestracji słowno-graficzny unijny znak towarowy Ekipa EUTM 018463825 (zgłoszony m.in. w klasie 28 dla gier i zabawek), co z kolei spotkało się ze sprzeciwem przedsiębiorcy zgłaszającego znak towarowy Lody Ekipa. Obie sprawy są w toku, jednak nie sposób nie zauważyć, że całej sytuacji można było uniknąć, gdyby spółka zadbała o rejestrację znaków towarowych. Nie oznacza to, że ów przedsiębiorca na pewno uzyska prawo do spornego znaku towarowego z elementem, ponieważ Ekipa Holding S.A. jako pierwsza użyła oznaczenia „Ekipa”, zakładając spółkę, i tym samym ma prawo do firmy, którego naruszenie jest podstawą do złożenia sprzeciwu wobec zgłoszenia znaku towarowego Lody Ekipa Z.528190.

ROSZCZENIA I KOSZTY
W przypadku naruszenia praw autorskich, własności przemysłowej i zasad uczciwej konkurencji uprawnionemu przysługuje wiele roszczeń. Osoba, której prawo zostało naruszone, może żądać m.in. zaniechania niedozwolonych działań oraz usunięcia ich skutków, naprawienia wyrządzonej szkody, wydania uzyskanych korzyści, a także złożenia oświadczenia o określonej formie i treści. Nadal istnieje trudność w dochodzeniu roszczeń pieniężnych, gdyż  wykazanie wysokości szkody jest stosunkowo trudne w sprawach własności intelektualnej. Pozwy mają zatem na celu przede wszystkim przerwanie bezprawnych działań i usunięcie ich skutków. Koszty postępowania sądowego są dość znaczące przede wszystkim ze względu na nakład pracy konieczny do jego prowadzenia. Koszty sądowe, poza  roszczeniem pieniężnym, są zaś stosunkowo niskie.

Podejmowanie działań mających na celu zwalczanie naruszeń własności intelektualnej jest koniecznym punktem przemyślanej strategii zarządzania składnikami przedsiębiorstwa. Monitoring rynku, działania prewencyjne, zbieranie dowodów, wysyłanie listów ostrzegawczych czy składanie pozwów lub wniosków o zabezpieczenie roszczeń, choć może się wydawać czasochłonne i wymagające określonych nakładów finansowych, przynosi efekty w większych zyskach i wyższej wartości przedsiębiorstwa. Statystyki wskazują, że małe i średnie przedsiębiorstwa, które chronią swoją własność intelektualną, uzyskują o 68% wyższe przychody na pracownika niż te, które w ogóle nie mają praw własności intelektualnej. Najwyższe zaś mają te, które rejestrują zarówno znaki towarowe, jak i patenty oraz wzory przemysłowe (aż o 98% wyższe w przeliczeniu na pracownika). Warto zatem zadbać o niematerialne składniki przedsiębiorstwa, by odnosić sukcesy w swojej branży.

Od 1 lipca 2020 r. w Polsce działają Sądy Własności Intelektualnej w Warszawie, Poznaniu, Lublinie, Katowicach i Gdańsku oraz w sądach apelacyjnych w Warszawie i Poznaniu. Rozpoznają one m.in. sprawy o ochronę praw autorskich, znaków towarowych, wzorów przemysłowych i patentów. Zgodnie z danymi na 22 czerwca 2021 r. w pierwszym roku działalności wpłynęła następująca liczba spraw do poszczególnych wydziałów:

Branża Dziecięca 2/2022